De schilders Franquinet

Zijn eerste tekenlessen volgde hij privé bij de Antwerpse schilder W.J. Herreijns (1743-1827) die als docent verbonden was aan de Koninklijke Academie te Antwerpen. (11) Aan deze academie vervolgde hij zijn opleiding die hij in 1804 beëindigde. Bij de prijsuitreiking op 27 mei van dat jaar behaalde hij op het onderdeel tekenen naar de natuur een gedeelde tweede plaats. (12)

Op 25 september van dat zelfde jaar werd hij, negentien jaar oud, als tekenleraar benoemd op de Latijnse Stadsschool van Maastricht, aanvankelijk École Secondaire genoemd, die in dat jaar was opgericht. Op deze school, die ook een internaat had waren de belangrijkste vakken Latijn, Frans, wiskunde, natuur- en scheikunde, natuurlijke historie, tekenen en godsdienst. De natuur- en wiskunde lessen waren openbaar. Voorts waren er leerboeken voor geografie, astronomie en mythologie. Godsdienst werd gegeven volgens de cultus die de ouders wensten. Het was een zuiver Franse school, de Nederlandse taal werd er in het begin niet onderwezen. Grieks Nederlands en Duits kwamen eerst op het leerplan na het vertrek van de Fransen in 1815. De school telde gemiddeld 140 leerlingen. (13)

Guillaume Henri Franquinet was zeer geliefd bij zijn leerlingen die hij onderwees in hand-, rechtlijnig- en decoratief tekenen, maar tot verontwaardiging van de directeur behandelde de jonge leraar zijn leerlingen alsof het studenten aan de Academie van Antwerpen waren. In het begin had de jonge leraar het ook moeilijk zich naast de overige leraren te handhaven. In tegenstelling tot zijn broer Lambert Franquinet die wetenschappelijk faam zou verwerven als apotheker en botanicus, vicepresident zou worden van het Limburgs Genootschap van Apothekers en erelid van het Koninklijk Belgisch Genootschap voor Botanie en die meerdere wetenschappelijke publicaties op zijn naam zette, bleek tot verdriet van de schoolleiding dat Guillaume Franquinet het Frans noch het Latijn beheerste, laat staan daarin kon schrijven.

In 1810 werd de school omgevormd tot College. Aan de lessen veranderde dit weinig, maar de leraren kregen de titel regent behalve de tekenleraar omdat die geen wetenschappelijk vak beoefende. Dit had tot gevolg dat 'Parijs' (Maastricht was toen een Franse stad) zijn salaris van de gemeentebegroting schrapte. Met vuur en vasthoudendheid verzetten het school- en stadsbestuur zich hiertegen omdat, zo schreven zij in brieven aan de minister en aan de grootmeester van de Keizerlijke Universiteit te Parijs, zijn aanwezigheid onmisbaar was, zijn tekenlessen dan weliswaar niet hoog wetenschappelijk waren maar dat Franquinet over een groot talent beschikte, zijn lessen populair waren en een van de trekpleisters vormden van het college, hetgeen de grote toeloop van leerlingen verklaarde. Zijn vertrek zou kunnen leiden tot een massale uittocht met alle financiële gevolgen van dien. Het lukte zo Guillaume Henri Franquinet voor de school te behouden.

Lezende dame, W.H. Franquinet (verm.)
(Collectie Marres te Amsterdam) (10)

In 1814 nam hij verlof om in zich in Antwerpen verder bij te scholen. Hij kwam niet terug, en na een afwezigheid van twee jaar volgde zijn ontslag. (14) Na zijn vertrek reisde hij door Europa. In de jaren 1816-1817 verbleef hij in Duitsland en schilderde voor freiherr von Aretin Johannes der Täufer in der Wüste. (15) Ook in Frankfurt am Main werkte hij als portret- en historieschilder en kreeg daarvoor een verblijfsvergunning van drie maanden. Op aandrang van de plaatselijke kunstenaarsvereniging moest hij daarna de stad verlaten. (16)

In 1817 vestigde hij zich als schilder en lithograaf te Parijs. (17) Hij schilderde hier 'Hendrik IV bezoekt de gewonde Sully', veel religieuze kunstwerken en 'Bacchanaal' dat hij in 1821 naar de Salon in Brussel stuurde. (18)

Tussen 1822 en 1834 publiceerde hij tezamen met J. Chabert zijn Galerie des Peintres een collectie litthografiën van werken van 17e eeuwse schilders, waarbij Guillaume Franquinet de lithografieën maakte en J. Chabert de schildersbiografieën schreef. Het waren 99 prenten. Een werk dat volgens tijdgenoten in de negentiende eeuw zeer gezocht was bij verzamelaars van speciale boeken. (19)

In 1832 verhuisde hij naar Londen waar hij zich op het eind vestigde in Regentstreet. (20) Hij exposeerde van 1832 tot 1836 als William Franquinet bij de the British Institution en de the Royal Academy. (21)

In 1836 trok hij door naar de Verenigde Staten. Daar hing al sinds 1834 werk van hem in het The Atheneum. Hij begon hier weer als docent en wel aan de universiteit van Cambridge (Mass.) en maakte daar weer snel naam als schilder, vooral als portrettekenaar. Henry Wadsworth Longfellow, de bekende dichter was aan hetzelfde college hoogleraar moderne talen en vergelijkende literatuurwetenschap. Zij raakten bevriend en Lonfellow raadde hem bij al zijn vrienden als portretschilder aan.

Na eerst in Washington te hebben gewerkt vestigde hij zich rond 1841 te New York op 12 Park Place, waar hij in dat zelfde jaar portretten maakte van de rechter William Cranch, Chief Justice of Colombia en op diens voorspraak van John Quincy Adams, zesde president van de Verenigde staten, die twee maal om zeven uur 's ochtends voor hem poseerde waarna zij samen ontbeten. Adams vond het schilderij overigens veel minder gelijkend dan het portret dat hij van Cranch gemaakt had, maar dat vond hij altijd bij zijn portretten. Franquinet maakte het jaar daarop een tweede schilderij voor Adams. Beide portretten zijn nu niet meer te traceren. (21a)
Ook van William Henry Harrison, de negende president van de V.S. schilderde hij een portret. (Zie verder)

Samen met James Weston was hij enige tijd in de jaren 1842/1843 actief als daguerreotypist (daguerreian). De firma maakte onder meer een daguerreotype gezicht van het latere Astor Huis en the New York City Hall. Deze daguerreotypen worden als superieur beoordeeld. Hij wordt hier abusievelijk James Franquinet genoemd. (21b).

Hij overleed te New-York in 1854 in zijn zeventigste levensjaar.

Beoordelingen

Willem Hendrik Franquinet wordt in de literatuur ondergebracht bij de Vlaamse of Hollandse school. (22) Volgens zijn laatste biograaf Ingrid Evers is, hij wat onderwerpen betreft, veelzijdiger dan de vroegere biografen vermelden. Hij schilderde religieuse taferelen, historiestukken en klassieke scènes gebaseerd op de Franse Duitse en Engelse geschiedenis en literatuur, portretten en genrestukken met name huiselijke taferelen. (23) Volgens Evers schilderde hij in een contrareformatorische traditie, die in de Zuidelijke Nederlanden nooit verloren ging.

In musea, bibliotheken, privéverzamelingen en kerken worden zijn werken aangetroffen. Evers vond in 1993 een produktie van 24 olieverfschilderijen, waarvan zij er acht kon localiseren. Het aan hem toegeschreven schilderijtje aan het begin van dit artikel hoort daar nog niet bij. Geregeld zijn er nieuwe vermeldingen, vooral uit de Verenigde Staten. Per land laten wij de afbeelding van een aantal hiervan volgen.

Hier volgen een aantal afbeeldingen van zijn werken. Bij de litho's valt op dat hij vaak werken van anderen copieerde, maar dat anderen weer copieën van zijn schilderijen maakten. Hij maakte ook litho's van zijn eigen schiderijen, zoals van het olieverfschilderij van de amerikaanse dichter Henry Wadsworth Longfellow, hiervan is alleen de litho, dus de copie, door ons gevonden.

België

Op de webstek van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium in België vonden wij de volgende zeven schilderijen. (24)

*

Duitsland

Bij een kunsthandelaar in Stuttgard werden enige litho'verworven. Waarvan deze twee.
(Collectie Guy Franquinet)

*

Frankrijk

De Galerie des Peintres ou Collection de Portraits des Peintres les plus célébres de toutes les écoles, accompagnée d'une Notice sur chacun d'eux, et de copies de Dessins origineaux, par M. Chabert hommes des Lettres, éditeur Imprimerie Lithografique de Chabert, rue Casette no. 20 Paris werd in afleveringen uitgegeven van 1822 tot 1834. Het bevat 99 prenten, waarvan er 47 gesigneerd zijn door Franquinet. Welke kunstenaar de ongesigneerde litho's maakte is niet bekend, ze kunnen ook van Franquinet zijn. (25)

Dit in zijn tijd zeer gewaardeerde kunstboek bevatte voor de kunstliefhebber een overzicht van de bekendste schilderijen van die tijd. Omdat de fotografie toen nog niet bestond werden de werken gelithografeerd. Franquinet was in Frankrijk dusdanig erkend dat aan hem de opdracht voor deze gigantische produktie gegeven werd. Hieronder volgen enkele van de prenten.

Nicolas Berghem fecit et Franquinet del(ineavi)t

Jan Beth fecit et Franquinet del(ineavi)t

Albert Cuyp et Franquinet del(ineavi)t

*

Tiré du Cabinet de Mr. Révil.

Albert Durer del(ineavit) et franquinet fecit

*

Tiré du Musée Royal.

In Monuments des Arts du dessin chez les peuples tant ancien que modern, recueillis par le Baron Vivant Denon, décrits et expliqués par Amaury Duval, Paris 1829 staan zestien litho's van zijn hand, daarvan laten we hier hier een aantal volgen. (26)

Portrait d'un Patriarch grec ou d'un Saint et Franquinet del(ineavit)

Auguste Canache del(ineavi)t et Franquinet fe(cit)

Hubert van Eijck fecit et Franquinet f(eci)t

Pierre Breughel et Franquinet fec(it)

Rembrandt del(ineavit) et Franquinet fec(it)

*

Engeland

Op internet duiken op, behalve op de webstekken van musea ook op veilingen en bij verkoop tentoonstellingen af en toe litho's en schilderijen van hem op. Hier komen enige recente vondsten

*

Verenigde Staten van Amerika

Een internet-onderzoek achterhaalde een tweetal van zijn schilderijen, en meerdere tekeningen en litho's die bewaard gebleven zijn in het Longfellowmuseum The Longfellow National Historic site en de bibliotheek van het congress The Library of congress. Wat betreft de olieverfschilderijen betreft het enkel hun vermelding, één van de dichter Henry Wadsworth Longfellow en één van president William Henry Harrison. Deze schilderijen zijn bekend door de litho's die Franquinet daar zelf vervaardigde en die in die musea bewaard gebleven zijn. Het originele portret van Longfellow is niet meer in het bezit van de familie maar bevindt zich in de collectie van iemand die niet aan de familie verwant is. Waar het originele schilderij van president W.H. Harrison zich bevindt is ons niet bekend.

Omstreeks 1836, vijftig jaar oud, vertrok Wilhelm Hendrik Franquinet naar de Verenigde Staten. Daar hing al sinds 1834, dus nog voor zijn komst en uit zijn Londense periode, werk van hem in het The Atheneum. Hij begon hier weer als docent tekenleer en wel aan de universiteit van Cambridge (Mass.). Snel maakte hij hier weer naam, vooral als portrettekenaar. Henry Wadsworth Longfellow, hoogleraar moderne talen en vergelijkende litteratuurwetenschap te Cambridge, die in Amerika grote bekendheid zou krijgen als dichter en voor wie later een museum is ingericht, met wie hij bevriend raakte, raadde hem aan iedereen die er toe deed aan.

Henry Wadsworth Longfellow, 1807- 1882, was in zijn tijd een zeer bekend Amerikaans dichter. Hij was de eerste hoogleraar moderne talen in de VS. In de 'Poets Corner' van Westminster Abbey te Londen werd in 1884 een borstbeeld van hem geplaatst. Hij was de eerste Amerikaanse dichter die deze eer te beurt viel. Hij studeerde aan het Bowdoin College in Maine, en werd daar in 1836, na een driejarige taalstudiereis door Europa, de eerste hoogleraar moderne talen en vergelijkende litteratuurwetenschap in Amerika. Na een tweede Europese studiereis, om zijn Duits en Noordeuropese talen te verbeteren, werd hij te Harvard hoogleraar moderne talen en literatuur. In 1854 verliet hij de universiteit om zich volledig aan het schrijven te wijden. Hij ontving in 1859 een eredoctoraat. In zijn tijd was zijn poëzie buitengewoon populair. Longfellow maakte vele vertalingen en heeft daardoor veel Europese poëzie voor Amerikanen toegankelijk gemaakt. Via zijn gedichten zijn diverse thema's en figuren uit de Amerikaanse folklore (zoals Hiawatha dat door o.a Guido Gezelle werd bewerkt) in Europa bekend geworden.

Van Longfellow zijn honderden brieven bewaard gebleven, in een van deze, geschreven op 10 november 1839 en gericht aan zijn vader beschreef hij Franquinet aldus: Likewise (In de vorige alinea schrijft hij van een pianist: a Belgian painter, whose English was the strangest specimen of a language I ever heard. For instance; fried oysters he called freed oosters; and said to Miss Lowell; Negs Zommer I zghall kom stay lit vid you iv you lige. (Next Summer I shall come and stay with you a little if you like.) He is the ugliest man alive; but has great skill in painting. He took my face, for friendship's sake, in crayon: exceedingly like. He has since used it as a decoy-duck in Boston, and has his hands full so striking do they fined my likeness. His name is Franquinet; a magnificent specimen of the Philosophic Vagabond. He is fifty-five years old; and is now on his way to Mexico, and then to Spain! Only think of it! What a specimen of the Verd antique. (31)

Op 29 Januari 1852 schreef Longfellow in zijn dagboek: A January thaw, the real liquefaction of the blood of St. Januarius. Found Franqinet seated in my study when I came out of town, and he stayed to dinner. This old Flemish painter stands to me for a great deal. He is all Flanders, -- Ghent, Bruges, and Antwerp, all together. When I look at him I see the antique gables and hear the drowsy carillons. I am always glad to see him.

Met toestemming i.e. Courtesy National Park Service, Longfellow National Historic Site, een aan Longfellow gewijd museum dat zich in Cambidge (V.S.) bevindt, worden hier een zestal portretten uit hun collectie getoond, die Franquinet van deze grote dichter en zijn vrienden maakte. Het zijn onder andere litho's van een eerder door hem in 1839 gemaakt schilderij, dat zich thans bij een onbekende verzamelaar bevindt. De begeleidende teksten zijn alle verkregen van de archivaris van dit instituut. (32)