Marres

De eerste naamdragers rond Maastricht

De eerste vermelding die ik onze streek vond komt uit het jaar 1246 bij een Luikse wijnbouwer Johan des Mares. Dit is mogelijk dezelfde als de Jehan de Mares die in 1269 burgemeester is van Luik. (1)

De gebroeders Moris en Johan worden in het jaar 1283 vermeld als laten van de Aldenbiezen te Emael. Dit zijn voornamen. Uit de voornaam kan als patroniem een achternaam zijn gegroeid. (2)

Een Johan des Mares is in de veertiende eeuw advocaat van de stad Luik. Hij en zijn dochters huwen in de Luikse adel en worden daarom door Jacques de Hemricourt vermeld in Le Miroir des Nobles de la Pays de Hasbaye, 1398. (3)

Een zoon uit het huwelijk van Goffin de Hemricourt en Agnès Marres werd kanunnik van St. Gilles te Luik en landdeken van Rochefort. Hij nam zijn moeders naam aan en noemde zich Johan Mares. Zijn zoon heette Wilhelmus Mares. Zij voerden het wapen Hemricourt in eigen kleuren: in goud een blauwe balk. (4)

In het Cartularium van de Sint Lambertuskerk van Luik worden de kinderen Mares in 1333 vermeld als eigenaren van land te Haccourt, aan de westoever van de Maas, tussen Maastricht en Luik, enige kilometers verwijderd van Zussen. Dit zouden wel eens verwanten kunnen zijn. (5)

De stamouders te Zussen

Onze stamvader wordt voor de eerste maal vermeld als landeigenaar in de heerlijkheid Zussen in het jaar 1388. Waarschijnlijk is dit na zijn overlijden want Morees wive doet dan wegens landbezit een cijnsbetaling aan het Sint Jacobs Gasthuis van Tongeren. Zussen ligt tussen de steden Maastricht en Tongeren in de huidige Belgische gemeente Riemst.

Omstreeks 1399 wordt Moerees sone als landeigenaar genoemd in de Vronedal te Zussen. (6)

De enige Marres die daarna land bezit te Zussen is Johan I Marres. Het is aanemelijk maar niet bewezen dat Morechs zoon en Johan dezelfde persoon zijn. Er is echter geen andere Marres in die tijd in Zussen bekend.

Hij verwerft kort voor 6 juli 1403 een  goed dat eerder in bezit was van Lambrecht van Boxberg te Zussen, ridder, en stelt als borg daar liggend land.

In 1408 declareert Johan Marres als burger van Maastricht bij de stad de schade die hij in de Luikse oorlog (1407 - 1408) heeft opgelopen.

De Klank

What's in a name ? that which we call a rose, by any other name would smell as sweet

Giulietta Capuleti in Romeo and Juliet van William Shakespeare.

De klank mag uitheems lijken, hij is dat niet. Het is een Europese naam die in de middeleeuwen op meerdere plaatsen in het franstalige deel van Europa is ontstaan en de naam is geworden van een aantal geslachten, die daar ieder hun eigen oorsprong hebben.

De Oorsprong van een Naam

Familienamen zijn in een viertal groepen in te delen: afstammingsnamen, geografische namen, beroepsnamen en eigenschapsnamen. De eerste twee komen hier beiden in aanmerking.

A. Patroniem

Voor onze naam komt hiervoor als eerste in aanmerking het franstalige Maurice. We leefden toen op de rand van de taalgrens. (7)

B. Geografische naam.

Het is een Indo-Europees woord dat in het Frankisch marasc luidde. In Frankrijk ontwikkelde het zich tot marais en in het Middel-Nederlands tot maras, marash of mares. In het Nederduits werd het moeras en moor. (8) Het franse woord Marais wordt behalve voor drassig land ook gebruikt voor ontwaterde en vaak zeer vruchtbare cultuurlanden. (9)

Voor de naam van de Nederlandse familie Marres / Mares komen hiervoor in aanmerking:

1. Het dorp Marets ten oosten van Luik bij Charneux in de buurt van Herve. Een geslacht de Maret dit de Charneux is afkomstig van Charneux en vestigde zich in de 16e eeuw te Maret en wordt daar afwisselend de Charneux en de Maret genoemd. Er is geen verwantschap. (10)

2. Het dorp Maret in het Luikerland, in het gebied dat aangeduid wordt als het Hespenland, het Pays de Hesbaye. Het ligt halverwege Luik en Brussel.

3. Het toponiem Marash ook Marechs en Marexche in de Belgische gemeente Eben-Emael ligt aan de overzijde van de Jeker. Een zelfde toponiem zien we bij het nabijgelegen Herstal dat aan de Maas ligt.
Zie de kaart hierbeneden.

De donkergroene lijn is het riviertje de Jeker die naar het noorden, boven stroomt.
(Cadastre primitif, province Liège, commune Eben-Emael, 1830-1833)

Schrijfwijzen en uitspraak

Gezien de oudste schrijfwijzen zal de eerste lettergreep aanvankelijk vaak klankloos geweest zijn. Dit kan verklaren waarom hij aanvankelijk vaak geschreven werd met een 'e', later met een 'o' en tenslotte een 'a', maar dit kan ook dialectische oorzaken hebben. (11) Bij bestudering van de vele schrijfwijzen is de klank in de loop van de tijd niet wezenlijk veranderd.

Omdat de klemtoon vanaf de begintijd steeds op de laatste lettergreep heeft gelegen zal de naam ontstaan zijn in het Romaanse spraakgebied, dus onder de Romaans-Germaanse taalgrens die vlak onder Maastricht door de vroegere Haspengouw loopt.

In Maastricht, de bakermat van het hier besproken geslacht, is in de 15e eeuw de schrijfwijze meestal Merrees, Merreis, Morees of Moerees. Tegen het einde van die eeuw verschijnt Marees en Maerees en dit blijft in de 16e eeuw de meest gebruikelijke vorm.

De eerste maal dat de naam marres met dubbele rr geschreven wordt is in het jaar 1512 in de cijns­registers van de kerk van het Belgische Riemst en wel bij Matthijs Marres (generatie IVb2) die daar als Mees Merrees wordt vermeld eigenaar van een hof te Heukelom. Exact een eeuw later gebeurt dit voor de tweede maal in het jaar 1614 op een belastingaanslag komend van Brussel. Hier voor de eerste maal als Marres bij Nicolaas Marres (gen. VII). (12)

In de stadstak is gedurende drie generaties in de zeventiende en achttiende eeuw de schrijfwijze de Marres gebruikelijk. In de landelijke tak vinden we onder meer de schrijfwijze Marrez, Marez Maresse en Mairesse. (13)

Met de invoering van de burgelijke stand in Maastricht in 1795 zijn de namen onveranderlijk vastgelegd (14). Het plaatsen van een accent op de laatste lettergreep is vroeger zelden gedaan doordat de familie in de negentiende eeuw grotendeels in en rond Maastricht gevestigd was waar iedereen de uitspraak kende. Zelfs toen in de vorige eeuw de leden over Nederland en België uitstroomden bleek de omgeving de klank meestal snel op te pakken.

Een enkel onzeker familielid heeft toch een accent op de letter 'e' geplaatst, waardoor het Marrès wordt. Dit gebeurde meerdere malen in de overheidsadministratie van Sichen (België) in het midden van de 19e eeuw en ook in de vorige eeuw en nog wel in een periodiek van de Nederlandse overheid. (15)

Naamvarianten

Hier volgen ruim zestig verschillende schrijfwijzen van onze familienaam die in de stadstak gevonden zijn in Nederlandse en Belgische archieven of anderszins in oude documenten. Soms heeft de naam het voorzetsel de.

14e eeuw
Mares, Marets, Meeris, Moeres, Moeris, Morech, Morees.

15de eeuw
Marees, Maerees, Merees, Merrees, Mereijs, Moerees, Moraes, Morees, Moreez, Moeris.

16de eeuw
Mareijs, Mareijes, Mareis, Mares, Marees, Marijs, Maries, Marrys, Meeres, Merees, Merèès, Mereijs, Merhees, Merres, Moerrijs, Mories, Morees, Moréés, Mores, Morés.

17e eeuw
Marres, de Marres, Marrez, Marrees, Marreez, Maerres, Maeres, Marees, Mareez, Mareijs, Marets, Marais, Marez, de Marez, Mares, Marès, Marais, Mairesse, Marese, Merres, Merees, Merrees, Mereez, Merez, Mereijs, Meresse.

18e eeuw
Marres, Marrès, Marrés, de Marres, Mares, Maeres, Mairesses, de Moreez.

19e en 20e eeuw
Marres, Marrès, Mares, Mareš (Tsjechië).

N.B.: Niet eenmaal is bij een familielid de schijfwijze Maris of Marris gezien.

De naam Marres

De schrijfwijze Marres wordt in Europa bij slechts twee families gevonden, een Nederlandse en een Franse. De Nederlandse familie Marres schrijft haar naam op deze wijze vanaf 1614. De eerste keer is dit zo geschreven op een belastingaanslag uit Brussel. Ze leefde toen in Maastricht. Tot midden vorige eeuw waren er 61 naamdragers in Nederland, waarvan 80% nog in Maastricht. De anderen woonden in Noord- en Zuid-Holland waarvan de helft in Amsterdam. In België woonden enigen vlak over de grens bij Maastricht. Tegenwoordig hebben ze bijna allen Maastricht verlaten en wonen verspreid over het land en menigeen woont elders in Europa, vooral Frankrijk, Zwitserland en Engeland.

Het voorkomen van de namen Mares en Marres

In Nederland vinden we de naam nu het meest in de provincie Noord-Holland, in en rondom Amsterdam, en niet meer in Maastricht waar de oorspong ligt.

In Zuid-Frankrijk leeft de niet verwante familie Marres. De lichte verkleuring van Normandië wordt veroorzaakt door mijn zuster Ingeborg.

In Noor Amerika leeft een niet verwante familie van onze naam. (16)

De oorsprong van de Zuid-Franse familie Marres ligt in Gascogne (Guyenne), departement Lot en Garonne. Het familieverhaal luidt dat zij in de 18e eeuw uit Italië en wel Florence naar Guyenne in Frankrijk gekomen zijn en hun Italiaanse naam Marezzi verfransten naar Marrez vervolgens Marrès en nu Marres.

Het bekendste lid van deze familie is Paul Marres, secretaire de la société languedocienne de géographie, directeur de l'institut de géographie de Montpellier (1941-1965), professeur de géographie à la Faculté des arts. Zijn proefschrift is een standaardwerk over de Grands Causses: Les Grands Causses, étude du geografie humaine, thèse principal proposé à la faculté des lettres de Paris pour le grade de docteur en lettres, Tours 1935.

Ter gelegenheid van zijn honderdste geboortedag publiceerde de Féderation pour la Vie et la Sauvegarde du Pays des Grands Causses het boek Grands Causses, Nouveaux enjeux, nouveau regards, Hommage à Paul Marres, sous la responsabilité scientifique de J.-L.Bonniol et A.Saussol.
In Montpellier is een straat naar hem genoemd. (17)

Mares

Stamboomonderzoek van de Nederlandse en Belgische families Mares leidt tot twee stamvaders. De ene is Johan Moreez, stamvader van Limburgse geslachten Marres en Mares, hierboven genoemd.

De andere is Joannes Morres, gehuwd rond 1600 en wonend te Koekelare in België. De twee zijn zeer waarschijnlijk niet verwant. In Zuid Europa komt vaker de Mares of Desmares voor. In Tjechië wordt de naam met een accent geschreven, Mareš.

De schrijfwijze Mares komt in vele landen voor, maar steeds geconcentreerd in een regio, bv. in Frankrijk bij Bordeaux en Nîmes, in Spanje in Catalonië, en in Italië rond Venetië. In Nederland in Zuid-Limburg; in België weer ten westen van Maastricht, naast twee concentraties nabij de Belgische kust en nabij Antwerpen.

In Roemenië komt de naam Mares voor. In een lijst van 130.000 familienamen namen staat hij op volgorde van voorkomen op plaats 255. De hoogste concentratie is aan de benedenloop van de Donau. De naam zal slaan op op de moeraslanden in de Donaudelta.

Laat dat nu juist de enige plaats buiten de Benelux zijn waar onze onze Haplogroup G-FGC6618 voorkomt. Maar volgens de tijdbereking leefde onze gemeenschappelijke stamvader een eeuw voor Christus. Dit kunnen dus echt geen familieleden zijn want onze naam ontstond in pas in de late Middeleeuwen.

Families met gelijkende familienamen in en bij Maastricht

De Mauro

In Maastricht vinden we in de Middeleeuwen al enige naamvarianten, al zijn die nogal afwijkend en hebben welicht toch een andere oorsprong. Zo bloeit er in de 13e en 14e eeuw in Maastricht een geslacht de Mauro. Gerardus de Mauro wordt in 1296 vermeld als schepen van Maastricht, een Nicolaas de Mauro in 1365; in dat jaar is hij ook schepen van de hof van Lenkulen. (18)

Moers

Het geslacht Moers is vanaf de 14e eeuw bekend in Veltweselt. De oudste generaties worden zonder uitgangs S geschreven, als Moor of Moer. Eerst in de 15e eeuw gebeurt dit in toenemende mate met een uitgangs s. In de 16e eeuw wordt dit de standaard.

De hof van de familie Moers is een leen van het huis Dieteren en ze zijn aan dit geslacht verwant. Leden van dit geslacht werden nogal eens als heer (domicus) en vrouwe (domicella) vermeld en behoorden toen dus tot de aanzienlijken. (19)

Het is in principe mogelijk dat de families Marres en Moors een gemeenschappelijke stamvader bezitten. In de familie Marres bestaat de naam vanaf de eerste vemelding in het jaar 1388 echter uit twee lettergrepen, waarbij de klemtoon op de laatste valt. Ons inziens duidt dit op een Romaanstalige oorsprong, terwijl de naam Moor duidelijk een Germaanstalige herkomst heeft.

Wel ziet men in de tak Moers van Montenaken die uitstierf in de 16e eeuw vanaf de 14e eeuw, evenals dat bij de familie Marres het geval was in de 15e en 16e eeuw, per generatie zonder uitzondering de opvolging van de voornamen Jan en Reijner. Dit is ook aanwezig bij de middeleeuwse Brusselse magistraten familie Moers, die zeer aantoonbaar verwant is aan de familie Moers in Montenaken.

Laurentius en Matthijs, van Heukelom, worden in 1530 beiden eenmaal als Moers vermeld en Jan Moers, van Wilre (tak Montenaken) in 1535 eenmaal als Morees. (20)

DNA onderzoek kan voor personen met de naam Moers aantonen of zij verwant zijn.
Dit kan worden gedaan met de YSEQ-Alpha test à € 50 bij YSEQ.

Moorrees

Het Nederlandse geslacht Moorrees, waarvan enige takken hun naam als Morees en Marees schrijven stamt uit het Limburgse Eijsden en wordt daar sinds 1454 vermeld. Ze bezaten in die tijd ook land op de westelijke Maasoever, niet ver van grondbezit van het hier besproken geslacht. (21)

Er is blijkens Y-DNA onderzoek zeer waarschijnlijk geen verwantschap van de familie Marres met de Eijsdense familie Morrees. De familie Marres heeft de Y-DNA haplogroep G. Een lid van de Familie Morees bleek haplogroep I te dragen. (22)

Marees en Marez

De Hollandse geslachten de Marez Oyens en de Marees van Swinderen stammen via een vrouwelijke lijn uit het Antwerpse geslacht de Marres dat pretendeerde uit het adellijke middeleeuwse Kamerijkse geslacht van die naam te stammen. Na hun komst in de zeventiende eeuw in Holland namen zij het wapen van het Kamerrijkse geslacht als eigen familiewapen aan. (23)

*

Volgraaf

Matthijs Marres, gen. VIc, circa 1495-1580, gebruikt toenemend de aliasnaam Vulgraeff. Matthijs is een zoon van Reyner Marres (1465-1530) en kleinzoon van Johan Marres (1430-1495). Zowel zijn vader als zijn grootvader waren lakenkooplieden en grootvader was gedurende lange tijd gouverneur (deken, graaf) van de Maastrichtse lakenscheerders, ook vollers genaamd.

Zijn zoon Matthijs Vulgraef, geboren circa 1546 vestigt zich rond 1575 in Dordrecht en neemt de daar heersende hervormde religie aan. Daar is hij de stamvader van de tak Volgraaf. Deze familietak bloeide in Dordrecht tot het midden van de vorige eeuw. Daar is ze met het overlijden van François Volgraaf op 12 november 1969 uitgestorven.

Nicolaes Marres (1560-1632), gen. VIIIb , stamvader van de hoofdtak, is verder de enige in de familie die vaak de toevoeging alias Vulgraef heeft. (24)